نعمتِ «دوست»               

 قديم گفته ‏اند: هزار دوست کم است

و يک دشمن بسيار.

 دوست، همدم تنهايي هاي انسان، شريک غم ها

و شادي ها، بازوي ياري‏رسان در نيازمندي

 ها، تکيه‏گاه انسان در مشکلات و گرفتاري ها

و مشاور خيرخواه در لحظات ترديد و ابهام

است.

بعضي از مردم، به خاطر خصلت هاي خودخواهانه

يا توقعات بالا يا تنگ‏ نظري يا سختگيري

يا دلايل ديگر، نمي‏توانند براي خود، دوستي برگزينند

و از «تنهايي» درآيند. اين به تعبير

حضرت علي(ع) نوعي ناتواني و بي‏دست و پايي است.

هم دوست يافتن، «هنر» است، هم دوست نگه داشتن،

هم دوستي هاي تعطيل شده و

به هم خورده را دوباره پيوندزدن و برقرار ساختن.

حضرت علي(ع) مي‏فرمايد: «اَعجَزُ الناسِ مَنْ عَجَزَ عَن

اکتسابِ الأخوان، وَ اعجزُ منه مَنْ ضَيَّعَ

مَنْ ظَفَرَ بِهِ مِنهم؛ ناتوانترين مردم کسي است

که از دوستيابي ناتوان باشد.ناتوانتر از او

کسي است که دوستانِ يافته را از دست بدهد

و قدرت حفظ آنها را نداشته باشد.»

تأمل در اينکه چه خصلت ها و برخوردها و روحيه‏

هايي سبب مي‏شود انسان، دوستان خود را

از دست بدهد و تنها بماند، يا آنکه از آغاز،

نتواند دوستي براي خويش بگيرد، ضروري است.

سعدي گفته است: «دوستي را که به عمري

فراچنگ آرند، نشايد که به يک دم بيازارند»

            همرنگ و هماهنگ

دوستان هر کس، مبناي قضاوت ديگران نسبت

به شخصيت و افکار او است.

به علاوه، تأثيرپذيري انسان از دوستان،

در سنين مختلف،

چه کودکي، چه جواني و چه

حتي ميانسالي، بسيار است.

 از اين‏رو دقت در گزينش «دوستِ موافق»،

به سلامت اخلاقي و رفتاري انسان کمک مي‏کند.

به فرموده حضرت علي(ع):

«الصّاحِبُ کالرُّقعَةِ فاتَّخِذْهُ مشاکِلاً؛ دوست، همچون وصله

جامه است، پس آن را هم‏ شکل و هم‏سان با خودت برگزين.»

ارتباط قلبي و دروني ميان انسان ها،

به پيوندهاي اجتماعي و بيروني مي‏انجامد.

روابط

اجتماعي هم، در روحيات و اخلاق افراد،

اثر مي‏گذارد.

بنابراين، آنان که به تعالي فکر و سلامت اخلاق

و تکامل شخصيت خويش علاقه‏ مندند،

ناگزير بايد در انتخاب دوست،

«معيارهاي مکتبي» را لحاظ کنند

و به آنچه از دوست مي‏گيرند،

اهتمام ورزند.

 نشان‏ دهنده معيارِ

«دوستان» در ارزيابي شخصيت ي

ک فرد است که مردم نيز آن را در

 داوري ها و ارزيابي هاي خويش به کار مي‏گيرند.

  حضرت رسول اکرم(ص)

مي فرمايد:

«مَثَلُ الجليسِ الصّالحِ مَثَلُ العَطّارِ، اِنْ لم يُعْطِکَ

مِنْ عِطرِهِ اصابَکَ مِنْ ريحِهِ و مَثَلُ

 الجليس السّوءِ مَثَلُ القَيْنِ اِنْ لم

يُحْرِقْ ثوبَکَ اصابَکَ مِنْ ريحِه؛

مَثَلِ همنشين شايسته و خوب،

مثل عطّار است، که اگر

از عطر خودش هم به تو ندهد، ولي از

بوي خوش او به تو مي‏رسد،

و مَثَل همنشين بد، همچون

کوره‏پز آهنگري است

که اگر لباس تو را هم (جرقه‏

1. هاي آتش کوره) نسوزاند،

ولي بوي کوره به تو مي‏رسد!»

                دوست شايسته

در منابع ديني، در اينکه «دوست خوب» کيست؟

و با چه کساني بايد دوستي و موّدت داشت

و از معاشرت و

  همنشيني چه کساني بايد پرهيز کرد، و ...

 احاديث ، با رهنمودهاي کاربردي

و جالب بسياري است.

امام حسن مجتبي(ع) در بستر بيماري بود و پس

از آن مسموميت که به شهادتش منجر شد

، در ديداري که جُناده (از اصحاب وي) با حضرت داشت،

امام چنين توصيه فرمود:

«اِصْحَبْ مَنْ اِذا صَحِبْتَهُ زانَکَ، وَاِذا

خَدِمْتَهُ صانَکَ وَ اِذا اَرَدْتَ منه مَعوُنَةً اَعانکَ و ...؛

با کسي همنشيني و مصاحبت و دوستي کن که:

1- هرگاه با او همنشين شدي، مايه آراستگي تو باشد.

2- آنگاه که خدمتش کني، تو را نگهبان باشد.

3- هرگاه از او ياري خواستي، کمکت کند.

4- اگر سخني گفتي، تو را تصديق کند.

5- اگر (بر دشمن) حمله بردي،

قدرت وصولت تو را بيفزايد.

 6- اگر دستت را به فضل و نيکي دراز کردي،

او هم دست، پيش آورد.

 7- اگر در تو (و زندگيت) رخنه‏اي پديد آمد،

آن را برطرف سازد.

 8- اگر از تو نيکي ديد، آن را در

شمار و حساب آورد.

9- اگر چيزي از او طلبيدي، عطا کند.

10ـ و اگر تو ساکت بودي (و چيزي نخواستي)

او آغاز کند (و نيازت را برطرف سازد)

اينها اوصاف کسي است که شايسته رفاقت

و دوستي از ديدگاه امام مجتبي(ع) است.

از اينها برمي‏آيد که آيين دوستي عبارت است از:

آراستن دوست، ياري رساندن،

قدرشناس بودن، تقويت کردن، همکاري داشتن

و در راه دوست، فداکاري و خدمت کردن.

از سوي ديگر، اگر در سخنان ائمه(عليهم السلام)

از دوستي با بعضي نهي شده،

آنها نيز به عنوان صاحبان «رفتار ناپسند»

محسوب مي‏شوند

که در قلمرو آيين دوستي از قبيل:

عيبجويي، نابخردي، کينه‏

توزي،

پرتوقّعي، کم‏ظرفيّتي، بددهاني و بدزباني، بي‏

تقوايي،

لجاجت و ستيزه‏جويي، شوخيهاي بيجا و آزاردهند،

خودپسندي و بدرفتاري و از اين دست

خصلتها و رفتارها نمي‏

گنجد.

اينها، هم موجب کاهش دوستان و سستيِ

دوستيها مي‏گردد،

و هم شيوه‏هاي ناپسند در معاشرت با

دوستان است که بايد از آنها پرهيز کرد.

دوستي حدّ و مرزي دارد که بايد

آن حريم حفظ و آن حق، ادا شود.

امام صادق(ع) در سخن بلندي اين

حدود و حقوق را بيان فرموده، مي‏افزايد:

مراعات اين حدود، در هر کس بود

(همه‏

اش يا مقداري) او دوست است،

و گرنه نسبت دوستي و صداقت به او نده.

اين پنج نکته عبارت است از:

اول: آنکه نهان و آشکار دوست، براي تو يکسان باشد.

دوم: آنکه زينت تو را زينت و آراستگي خودش ببيند

و عيب و نقصان تو را عيب خويش بشمارد.

 سوم: اگر به رياست و ثروت و پست و مقامي رسيد،

اين پست و پول، رفتار او را نسبت به تو عوض نکند.

چهارم: اگر قدرت و توانگري دارد، از آنچه دارد

نسبت به تو دريغ و مضايقه نکند.

پنجم: (که جامع همه آنهاست)

اينکه تو را در گرفتاري ها، رها نکند و تنها نگذارد.

جلوه دوستي کامل و راستين، در موّدت قلبي،

حفظ حرمت ها، مراعات حقوق، ياري

در هنگام نياز و مساعدت در

 وقت گرفتاري است و بدون اينها

ادعاي دوستي پذيرفته نيست.

امام علي(ع) مي‏فرمايد:

«مردم، جز با امتحان

و آزمايش شناخته نمي‏شوند.

پس همسر و فرزندانت را در حال غيبت و

نبودنت امتحان کن، و دوستت

را در مصيبت و گرفتاري، و

خويشاوندان خود را هنگام نيازمندي

و تهيدستي ... «وَ

صَديقَکَ في مُصيبَتِکَ»

               دوست بي‏ عيب؟!

  واقعگرايي در همه مسايل، پسنديده است،

از جمله در دوستيابي و دوست‏گزيني.

بعضي ها چنان آرماني فکر مي‏کنند که از

واقعيت هاي ملموس و عيني فاصله مي‏گيرند

  و در عالم خيال و ذهن، سير مي‏کنند.

«دوستِ بي عيب»

‏

از اين گونه آرمان هاي دست‏

نيافتني است.

   البته بايد کوشيد تا حد امکان و توان

در دوستي ها سراغ افرادي رفت

که که نقطه‏ضعف کمتري داشته باشند

و اگر بي‏عيب باشند، چه بهتر.

ولي ... آيا انسان بي‏عيب (غير از معصومين)

مي‏توان يافت؟

هر کس در موردي ممکن است نقصان و نقطه‏

ضعفي داشته باشد.

حضرت علي(ع) در اين خصوص

چنين مي فرمايد:

«مَنْ لم يُواخِ الاّ مَنْ لا عَيْبَ فيهِ قَلَّ صديقُهُ؛

کسي که بخواهد جز با افراد بي‏عيب

دوستي و برادري نکند،

دوستانش کم خواهند شد.»

نکات ديگر ...

در باب دوستي، گوهرهاي فراواني در گنجينه

‏هاي حديثي ما نهفته است.

در اينجا فهرستي از نکات ديگر که در آيين

دوستي بايد به کار بست

، مي‏آوريم که برگرفته از احاديث اين موضوع است:

 - از هر چيز، تازه‏اش را انتخاب کن و از دوست، قديمي‏اش را.

- از نشانه

‏هاي بزرگواري انسان، حفظ دوستان قديمي است.

 - بهترين دوستان، آنانند که در نصيحت و خيرخواهي،

سازشکاري و مصانعه نمي‏کنند،  

عيبهايتان را به شما مي‏گويند،

در کارهاي اخروي کمک

‏ کار شمايند، شما را از گناهان باز

مي‏دارند، و از لغزشهاي شما چشم مي‏پوشند.

- دوست خود را خيلي عتاب و سرزنش نکنيد

که «کينه» مي‏آورد.

- بدترين دوستان، آنانند که دوستي آنان، شما

را به تکلف و رنج و زحمت بيندازد.

- دوست واقعي کسي است که عيب دوست

خود را در نهان به خودش بگويد، نه در آشکارا

و نزد ديگران.

- هرگاه با کسي دوست شديد،

از نامش، نام پدرش،

نام قبيله و شهر و ديارش بپرسيد، که

اين گونه کسب شناخت ها نشانه

صدق در دوستي است.

- هرگاه به دوستي علاقه و محبت داشتيد، آن را

ابراز کنيد و به او بگوييد، که موجب افزايش

محبت و علاقه‏مندي مي‏شود.

- آنچه از دوست مي‏رسد تحمل کنيد،

تحمل و بردباري، عيب ها را مي‏پوشاند.

- خداوند، تداوم دوستي ها را دوست مي‏دارد.

پس بر دوستي هاي خود، استمرار بخشيد.

- با کساني که صرفا از روي طمع يا ترس

يا تمايلات يا براي خوردن و نوشيدن با شما

دوست مي‏شوند، دوستي نکنيد.

در پي يافتن دوستانِ باتقوا باشيد!

- محبت و دوستي خود را بيجا و بي‏مورد صرف نکنيد،

که اين گونه دوستيها در معرض

گسستن است.

در پايان با حديث جالبي از اميرالمؤمنين(ع) قرار مي‏دهيم

که ما را به مراعاتِ حقوق دوستان

و برادران ديني فرا مي‏خواند و از زير پا گذاشتن حقوق آنان

به بهانه دوستي و خودماني بودن، نهي مي‏کند.

اميرالمومنين حضرت علي(ع) مي‏فرمايد:

«حق برادر ديني خود را با اتکّاءِ به رابطه‏اي که

ميان تو و او است، ضايع مکن، چرا که هرگز

، کسي که حقش را ضايع و تباه کرده‏اي، برادر

تو نيست «لا تُضيعَنَّ حَقَّ اَخيک اِتکّالاً عَلي ما

بَيْنَکَ وَ بَيْنَهُ، فانّه لَيْسَ لَکَ بِاَخٍ مَنْ اَضَعْتَ

 حَقَّهُ»

 
اگر اندكی دقت كنید، متوجه خواهید شد كه

شما آگاهانه و یا ناخود آگاه به دنبال دوست

هستید. اما آیا تا كنون فكر كرده اید كه دوستی چیست

و دوستی حقیقی كدام است؟ از

آنجا كه انسان موجودی اجتماعی است، صرف

نظر از اینكه در چه جامعه ای زندگی

    می كند طبعاً به دنبال یافتن یاران و دوستان و

همراهانی برای خود است . البته چون این

گزینش در میان اقوام و ملل مختلف، شكل های

متنوعی پیدا می كند و با انگیزه های 

گوناگون یا بر اساس احساسات متفاوت عقلانی،

عاطفی و غیر از آن به وجود می آید ،

تعاریف مختلفی نیز از این واژه ارائه شده است.

گروهی دوستی را صرفاً به معنای "

معاشرت" دانسته اند. گروهی دیگربراین باورند

كه دوستی عبارت است از یك نوع ارتباط

خاص كه درمقاطع مختلف و یا در زمانی خاص،

میان افراد پیدا می شود. برخی دیگر نیز

معتقدند كه دوستی یك نوع قرار داد اخلاقی است

كه با انگیزه های خاص دنیوی و

اخروی بین افراد به وجود می آید.

 

           دوستی یعنی چه ؟

 
محبت، علاقه، ارتباط روحی، حسن معاشرت

و گفتگو میان دو فرد و یا بین افراد جامعه با

ملاك صحیح و انگیزه های الهی ، به طوری كه دوستان

بر اساس آن بتوانند نیازهای فردی و

اجتماعی و احتیاجات دنیوی و اخروی خود را تأمین كنند.

 

                 دوستی حقیقی

 

این نوع از دوستی مخصوص اولیاء و مؤمنان واقعی است

كه تمام ارادت و انس و محبت

خود را نسبت به خداوند تبارك و تعالی و اهل بیت

عصمت و طهارت علیهم السلام صرف

نموده اند. آری اینان نخبگان عالم و كسانی هستند

كه از غیر دوست رسته ، و به دوست

پیوسته اند و آنچنان لذت این دوستی را چشیده اند

كه حاضر نیستند دنیا و آنچه در آن است

را با لحظه ای انس و محبت و مناجات با خدای

تعالی عوض كنند. زیرا آنها خود مصداق

واقعی این آیه هستند: 

" والّذینَ آمَنوُا أَشَدُّ حُبًّا لِلّه)" سوره بقره آیه 165)

آنان كه ایمان دارند بیشترین محبت

و عشقشان به خداست. 

 
دوستی مجازی

 
برپایه آنچه تا بدین جا درتعریف دوستی گفته شد

روشن می شود كه هرعلاقه و محبتی

 كه انسان به غیرازخداوند تبارك دارد، دوستی مجازی است.

حال اگر این دوستی برخاسته

از خواهش های نفسانی و شر و فساد باشد ،

رهزن آدمی است و انسان را به منجلاب

فساد می كشد و اصولاً چنین دوستی هایی ناپایدار خواهد بود.

اما اگر این دوستی، دارای معیار صحیح بوده

و از انگیزه الهی و فطرت انسانی نشأت گرفته باشد،

 ضمن آنكه پایدار می ماند، سرانجام انسان

را به سعادت رهنمون خواهد شد.

 

بی شك یك مسلمان كه با نگاه دینی، روش زندگی

خود را ترسیم می كند و تمام مراحل و

ابعاد آن را حركت به سوی كمال می داند؛ درانتخاب دوست-

كه سهم عظیمی درسعادت

وشقاوت دارد ونقش مهمی در زندگی بایفا می كند-

دقت كامل را به عمل می آورد و

  دوستانی را جهت معاشرت و زندگی برمی گزیند كه

در این مسیر یار و مددكار او باشند. در

 این صورت است كه این نوع دوستی و محبت مجازی،

به بستر و واسطه ای برای رسیدن

به آن حقیقت مطلق تبدیل می شود.